Η Παραμυθιά
Η περιοχή Παραμυθιάς βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του Νομού Θεσπρωτίας. Απέχει από τα Ιωάννινα 82 χλμ. και από την Ηγουμενίτσα και το λιμάνι της 35 χλμ. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες της οροσειράς Κορύλα (υψ. 1658 μ.). Στα νότια απλώνεται ο εύφορος κάμπος της Παραμυθιάς, που ξεκινά από το χωριό Νεοχώρι και φθάνει ως τον ποταμό Αχέροντα.
Στα πόδια της πόλης ρέει ο μικρός και γνωστός από τη μυθολογία ποταμός Κωκυτός, που κατά τον μύθο σχηματίστηκε από τα δάκρυα των συγγενών των νεκρών που ο Χάρων οδηγούσε με τη βάρκα του στον Άδη. Υπάρχουν πολλές απόψεις για την προέλευση του ονόματος, όμως η επικρατέστερη είναι ότι προέρχεται από την λέξη Παρηγορήτρια (από το ομώνυμο μοναστήρι της Παναγίας που υπήρχε στην Παραμυθιά), «Παραμυθία» στα αρχαία Ελληνικά. Πάνω από την πόλη, το κάστρο του Αϊ-Δονάτου στέκει επιβλητικό σε μια φυσικά οχυρή θέση. Ονομάστηκε έτσι από τον ομώνυμο ναό που υπήρχε μέσα στο κάστρο και ήταν αφιερωμένος στον Επίσκοπο Ευροίας Δονάτο (4ος μ.Χ. αι.), που ήταν και ο προστάτης του κάστρου και της ευρύτερης περιοχής γενικότερα.
Η πρώτη εγκατάσταση στην περιοχή τοποθετείται στην εποχή του Χαλκού (2.500 – 11ος π.Χ. αι.), στην προϊστορική θέση «Σαρδάκια», στη ίδια θέση περίπου που είναι σήμερα χτισμένη η πόλη της Παραμυθιάς. Η Παραμυθιά αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό κέντρο τόσο την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου, όσο και κατά την Τουρκοκρατία. Προκειμένου να αυξηθεί ο ολιγάριθμος τουρκικός πληθυσμός, οι Τούρκοι εφάρμοσαν το μέτρο του εξισλαμισμού του ντόπιου πληθυσμού. Ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο κίνημα του Μητροπολίτη Τρίκκης Διονυσίου Φιλοσόφου (γνωστός και ως «Σκυλόσοφος») το 1611, αλλά και ως την πτώση του Σουλίου το 1803, οι Χριστιανοί της Παραμυθιάς διώχθηκαν με μανία.
Η πόλη, που άκμαζε μέχρι τότε, δέχτηκε την οργή του Αλή Πασά που εκδίωξε πολλούς Μωαμεθανούς προεστούς που συνεργάσθηκαν με τους Σουλιώτες και εξόντωσε πολλούς Χριστιανούς. Οι Μωαμεθανοί κάτοικοι της πόλης, εξισλαμισμένοι στην πλειοψηφία τους, χρησιμοποιούσαν την Ελληνική γλώσσα, είχαν σχεδόν τα ίδια ήθη και έθιμα με τους Χριστιανούς και ελάχιστα γνώριζαν για την Θρησκεία τους. Άλλωστε πολλοί από αυτούς ήταν κρυπτοχριστιανοί. Παρόλα αυτά, πολλές εκκλησίες της περιοχής μετατράπηκαν σε τζαμιά.
Μόνο ο Βυζαντινός Ναός της Παναγίας της Παραμυθίας διασώθηκε ανέπαφος. H Παραμυθιά απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 23 Φεβρουαρίου 1913, δυο ημέρες μετά την πόλη των Ιωαννίνων. Παρόλο που οι Χριστιανοί κάτοικοι της Παραμυθιάς δεν δημιούργησαν προβλήματα στους μωαμεθανούς συμπολίτες τους, οι τελευταίοι κατά την Γερμανική κατοχή συνεργάστηκαν με τους κατακτητές κατά των Ελλήνων. Οι ντόπιοι αντιστάθηκαν σθεναρά. Το τίμημα όμως ήταν βαρύ, 49 άνδρες εκτελέσθηκαν από τα κατοχικά στρατεύματα.
Σήμερα η πόλη σφύζει από ζωή και κίνηση. Η γεωγραφική της θέση και ο εύφορος κάμπος της αποτελούν κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της. Διαθέτει τουριστικές υποδομές, κρατικές υπηρεσίες, τράπεζες κ.λ.π. Η Εγνατία Οδός που διέρχεται από την περιοχή θα την ενώσει με την Ηπειρωτική Ελλάδα και θα δώσει ώθηση στην περαιτέρω ανάπτυξη της.
Αξιοθέατα στην πόλη της Παραμυθιάς:
- Τα ερείπια της αρχαίας Φωτικής που βρίσκονται στην κορυφή της πόλης, στη θέση Λιμπότι
- Τα Ερείπια μεσαιωνικού κάστρου, στον οικισμό Κορύλα
- Η Αρχαιολογική συλλογή
- Η Βυζαντινή Παναγία της Παραμυθιάς
- Τα Βυζαντινά Λουτρά
- Η Κούλια
- Το Βενετσιάνικο ρολόι (που λειτουργούσε με τριχιές και βαρίδια)
- Το ιστορικό αρχείο στην πόλη
Αξιοθέατα στην ευρύτερη περιοχή:
- Στην Ψάκα: Σπηλιά Ψάκας
- Στο Πετούσι: Ναός Ταξιαρχών
- Στο Προδρόμι: Μονή Αγίου Βελλένης
- Στο Καμίνι: Μονή Αγίου Δημητρίου
- Στην Πλακωτή: Μονή Αγίου Σωτήρα, σπάνια παλαιά εκκλησία
- Στις Πέντε Εκκλησιές: Μονή Παναγίας «Ούσντινα»
- Στην Καλλιθέα: Μονή Παγανίων του 1652
